در هفتههای گذشته آلودگی هوا امان شهر را برید. همان اتفاقی که گاه و بیگاه در پائیز و زمستان به جامعه شهری کلانشهرها، رخ مینمایاند. دکتر سید علی جواد موسوی، متخصص داخلی، فوق تخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نکاتی را در ارتباط با وضعیت ریهها و خطرات احتمالی در این زمینه بیان کرده است.
کالبدشکافی ریه
ریه تنها ارگان در بدن انسان است که به طور مستقیم در ارتباط با هواست، به همین خاطر تاثیرات آلودگی روی ریه افراد بیشتر از سایر ارگانهای بدن است. اگر تا به امروز فکر میکردید آلودگی هوا معضلی است که انسانها فقط در فضای بیرون از خانه با آن رو به رو بودند اشتباه میکردید. ما دو نوع آلودگی داریم، یکی آلودگی داخل منزل و دیگری آلودگی خارجی یا همان آلودگی شهری و بیرون از خانه.
آلودگی داخلی
آلودگی هوای داخل خانه اهمیت بیشتری نسبت به آلودگی هوای خارج از خانه دارد. برای این که همان هوای آلودهای که خارج از خانه وجود دارد در داخل فضای خانه نیز هست و علاوه بر آن یک سری فاکتورهای دیگری نیز در هوای داخل خانه وجود دارد که در هوای خارج از خانه وجود ندارد. به طور مثال ممکن است در خانه دود سیگار باشد، این سیگار در فضای بسته خانه حجمش بیشتر از خارج از خانه است. این مثال را میتوان درباره مصرف قلیان در فضای بسته خانه نیز بزنیم.
از ماجرای پخت و پزهایی که در خانه میشود و استفاده از شومینه و بخاریهایی که از نفت و چون به عنوان سوخت در آن استفاده می شود، حتی کامپیوتری که روی میز گذاشته ایم و یا حتی چراغی که روشن است نباید بگذریم. به همه این موارد حضور افراد زیاد در یک محیط بسته را نیز نمیتوان در نظر نگرفت چرا که این موضوع نیز میتواند در بحث آلودگی هوای محیط تأثیر زیادی داشته باشد.
خالی کردن خانه از هوای آلوده
اولین موردی که باید به آن اشاره کرد این است که به هیچ وجه در داخل خانه سیگار یا قلیان مصرف نشود. آلودگی که به خاطر مصرف سیگار و قلیان در خانه ایجاد میشود یک سری از فاکتورهایی هستند که در بروز حتی سرطان نیز تأثیر بسزایی، هم برای فرد مصرف کننده و هم اعضای دیگر خانواده دارد. متأسفانه برای آلودگی خانهای که در آن سیگار، قلیان و حتی مواد مخدر استعمال شده هیچ کاری نمیشود کرد. در نهایت فقط میتوانم بگویم بهتر است بعد از مصرف سیگار و قلیان تا دو ساعت در آن خانه هیچ فردی حضور نداشته باشد.
نگه داشتن حیوان در خانه به آلودگی هوا دامن میزند
نکته دیگر در زمان پخت و پز است، این روزها همه متخصصان تأکید میکنند که آشپزخانههای امروزی استاندارد نیستند آن هم به این خاطر که در فضای باز قرار دارند. آشپزخانهها باید در فضای بسته باشند، درست مثل آشپزخانه خانههای قدیمی که کلا از دیگر فضاهای خانه جدا بودند. به هر حال با توجه به این که این روزها آشپزخانهها باز هستند توصیه میشود که هنگام پخت و پز حتما از هواکش استفاده شود. نکته دیگر این که حداکثر از مصرف شومینه پرهیز شود، چرا که به شدت باعث بروز آلودگی هوای خانههاست. فاکتور دیگر حمام است، باید توجه داشته باشید که بعد از استحمام برای پاک بودن هوای خانه باید در حمام را به طور کامل ببندید. همچنین از نگهداری پرندگان و حیوانات در خانه پرهیز کنید.
آلودگی و فرهنگ دوچرخه سواری
مهمترین عامل ایجاد آلودگی هوا در شهرها سوختی است که در خودروها استفاده میشود. سوختن این نوع سوختها در خودروها آن هم با توجه به ترافیکهای چند ساعته و همچنین ازدیاد خودروهای تک سرنشین که گاهی جزو خودروهای فرسوده و آلاینده هستند باعث ایجاد آلودگی هوا از طریق ایجاد گاز دی اکسید کربن میشوند. متأسفانه باید به این نکته اشاره کرد که طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در 50 سال اخیر مقدار دی اکسید کربن موجود در جو زمین به طور هولناکی افزایش پیدا کرده است که این مسئلهای بسیار نگران کننده بوده و باعث گرم تر شدن هر روزه جو زمین میشود. در خارج از خانه و زمانی که با آلودگی شدید هوا رو به رو هستیم تأکید بر این است که حتما از وسایل نقلیه عمومی مثل مترو و اتوبوسها استفاده کنیم.
از طرفی باید فرهنگ استفاده از دوچرخه را در جامعه تبلیغ و ترویج کنیم. در زمان آلودگی هوا تنها ورزشی که توصیه میشود ورزش دوچرخه سواری است. این در حالی است که حتما توصیه میکنیم در زمان شدت آلودگی هوا کودکان و افراد مسن و از همه مهمتر افرادی که مشکلات تنفسی و ریوی دارند از خانه خارج نشوند و مابقی افراد جامعه نیز که از سلامت برخوردارند از ماسک استفاده کرده، در حد امکان از حضور در مکانهای شلوغ و پر از جمعیت خودداری کنند. به این نکته نیز توجه داشته باشید که اگر قرار است پیاده روی داشته باشید حتما زمانی این کار را انجام دهید که هوا دارای آلودگی کمتری است.
بیماریها
در بحث آلودگی هوا فاکتورهای زیاد درباره بروز بیماریها به خصوص بیماریهای ریوی مورد نظر قرار میگیرد. به طور مثال باید دید در آن شهر چه کارخانههایی وجود دارد یا خودروها از چه نوع سوختی و با چه درصد کیفیتی استفاده میکنند. اما به طور کلی اثرات آلودگی هوا بر رشد و تکامل ریه کودکان و سلامت سالمندان تأثیرات زیادی دارد. همچنین آلودگیها در بروز آسم که یک بیماری التهابی رایج مزمن مجاری هوایی است تأثیر مستقیم دارد که نشانههای رایج آن عبارتند از خس خس، سرفه و تنگی نفس که به سه گانه آسم معروف است. این بیماری در اثر آلودگی هوا هم میتواند در افراد سالم بروز کند و هم در افرادی که آسم دارند تشدید شده و آنها را راهی بیمارستان کند. آلودگی هوا به غیر از آسم باعث بروز بیماریهای دیگری در انسانها میشود. یکی دیگر از بیماریهای مزمن ریه، برونشیت است.
برونشیت یا نایژه آماس، به التهاب نایژهها در شش گفته میشود. این عارضه در اثر تورم نای یا نایژکها بروز میکند و به علت عفونت توسط باکتریها و ویروسها یا در اثر تحرکاتی مانند هوای آلوده و سیگار کشیدن ایجاد میشود. برونشیت حاد یا مزمن، نما و تظاهراتی متفاوت دارد. هنگامی که نایژهها ملتهب میشوند معمولا انسداد نسبی راه تنفسی، سرفه و ترشح خلط رخ میدهد. در برونشیت حاد معمولا سرفهها به مدت سه هفته به طول میانجامد. در بیش از 90 درصد هم این بیماری به دلیل آلودگی شدید هوا و وجود گرد و غبار بروز میکند.
هر چند به عقیده برخی دیگر از متخصصان آلودگی هوا باعث بیماریهای دیگری نیز مثل سرطان ریه، معده و بیماریهای قلبی میشود. البته این بیماریها مستقیما و منحصرا مربوط به آلودگی هوا نیست، اما آلودگی هوا یکی از عوامل مهم به وجودآورنده و تشدیدکننده آنها به حساب میآید. بر اثر احتراق مواد آلی (زغال، چوب، نفت و غیره) در حرارتهای بین 800- 200 درجه سانتی گراد و بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی مقداری هیدروکربنهای سرطانزا تولید میشود.
نوع و مقدار تولید این مواد سرطانزا بستگی به نوع سوخت، حرارت، میزان اکسیژن و عوامل دیگر دارد. ثابت شده است مقداری از مواد سرطانزا بر اثر احتراق توتون و تنباکو (سیگار کشیدن) و سوختن چوب، هیزم و کاغذ و مقدار زیادی از این مواد هم بر اثر احتراق بنزین و گازوییل در موتور خودروها تولید میشوند. به طور کلی با فرض این که اگر اتومبیلها در شرایط استاندارد فنی کار بکنند در عرض یک سال در شهر تهران حجم زیادی ماده شیمیایی سرطانزا بر اثر احتراق بنزین و گازوییل تولید و در هوا پخش میشود. حساسیت مواد آلاینده میتوانند باعث عکسالعمل های آلرژیک مختلفی از جمله آبریزش بینی، تنگی نفس، خارش پوست، اشک چشم و عطسه های پی در پی شوند.
آب بنوشید نه شیر!
تغذیه انسان موضوع بسیار مهم و مؤثری است. حتما باید از سبزیجات تازه استفاده کنیم، هم چنین خوردن گردو و پسته برای افرادی که دچار بیماریهای ریوی هستند و حتی افراد سالم به شدت توصیه میشود. از طرف دیگر به مصرف بیشتر آب توجه داشته باشید چرا که آب باعث مرطوب ماندن ریه شده و از بروز بیماریهای ریوی جلوگیری می کند. متأسفانه این تصور به وجود آمده که خوردن شیر برای مقابله با آلودگی هوا مؤثر است اما باید به این نکته اشاره کرد جدای از تاثیرات لبنیات به عنوان یک منبع غذایی، لبنیات هیچ تأثیری در مقابل آلودگی هوا ندارد و بهتر از هر چیزی مصرف زیاد آب آشامیدنی است.