مریم کمالی
شکی نیست که خوب خریدکردن نیاز به مهارت دارد. خرید کردن تنها به انتخاب ساده یک شی و پرداخت هزینه آن محدود نمیشود. لازم است که از کودکی به فرزندانتان خوب و درست خرید کردن را آموزش دهید. اینکه چه زمانی و چطور خرید کنیم ربط مستقیم دارد به مدیریت مالی ما و فرزندانمان. برخی از کودکان به قدری از اینگونه مسائل دور نگه داشته میشوند که به راحتی فریب میخورند و حتی نمیتوانند تفاوت میان نیاز واقعی و تبلیغات واهی را تشخیص دهند. این کودکان زمانی که به سن بزرگسالی برسند هم نمیتوانند درست خرید کنند. کم نیستند در اطرافمان بزرگسالانی که یا اعتماد به نفس خرید کردن را ندارند و همیشه برای انتخاب هر چیز کوچکی نیازمند نظر مثبت اطرافیان هستند، این افراد نمیتوانند یک روز بنا به نیازشان به بازار بروند و «تنهایی» خرید کنند، حتما باید کسی آنها را همراهی کند. یا افرادی که پس از خرید یک لباس، چندبار از خریدش پشیمان میشوند، آن را پس میدهند و رنگ و مدل دیگری را انتخاب میکنند و دست آخر هم از چیزی که خریدهاند راضی نیستند.
در این میان کسانی هم هستند که نمیتوانند جنس خوب را از بد تشخیص دهند. تجربهای ندارند، یاد نگرفتهاند. حتی نمیتوانند میوههای خوبی را انتخاب کنند، حتما در میان پاکت میوههایشان چندتایی کرم خورده و نامرغوب پیدا میشود. معمولا کلاه سرشان میرود.
یا دستهای که با هر تبلیغاتی، فریب میخورند. مهم نیست که کالای تبلیغ شده به نیاز واقعی آنها ربطی داشته باشد یا نه، مهم این است که آنها هر آنچه در تبلیغات میشنوند را باور میکنند. افراد دیگری هم هستند که نمیتوانند زمانشان را مدیریت کنند، حتما باید تمام بازار را زیر پا بگذارند و دست آخر برگردند همان مغازه اول و با نگرانی کالای مورد نیازشان را خریداری کنند. این مشکلات علاوه بر عدم مهارت در خریدکردن، ریشه در نداشتن اعتماد به نفس کافی نیز دارد. با راهکارهایی که در ادامه به آنها اشاره میکنیم، میتوانیم فرزندانمان را با این مهارت آشنا کنیم.
1ـ بر اساس نیاز واقعی خرید کنید
سادهترین مسئله این است که کودک، نگاهش به شماست و از رفتار شما در تمامی ابعاد الگوبرداری میکند. بنابراین حواستان باشد که اگر اهل تجملات و خرید بدون نیاز باشید، کودکتان هم آن را فراخواهد گرفت و کسی که بیتوجه به مسائل اقتصادی و نیاز واقعیاش دست به خرید میزند، نه مدیریت مالی دارد و نه معمولا چیز قابل توجهی دستش را میگیرد. اینکه شما کودکتان را به مثابه یک شی لوکس مُدام با لباسها و وسایل گرانقیمت بیارایید و این را نشانه شأن اجتماعی و شخصیتی خود بدانید اثری غیرقابل انکار بر روح و روان او میگذارد. پس خودتان هرگاه که نیاز واقعی داشتید خرید کنید و به کودکتان هم یاد بدهید که هیچ کالایی را نباید از سر تفنن و بدون هدفی خاص و نیاز مشخص خریداری کند.
2ـ در مورد تبلیغات با کودکتان صحبت کنید
از در و دیوار و شبکههای اجتماعی و رسانههای مختلف تبلیغات میبارد. به کدام باید اعتماد کرد؟ آیا کودک شما تحت تأثیر تبلیغات شیفته کالایی شده است؟ مطمئنا بله! در مورد کلکهای تبلیغاتی و اغراقی که در اغلب آنها وجود دارد با فرزندتان صحبت کنید. خاصه دختران نوجوانی که تحت تأثیر تبلیغات دست به خرید لوازم آرایش، داروهای لاغری و چاقی، لوازم تزیینی، زیورآلات و... میزنند. آنها باید بدانند که نرمافزارهای گرافیکی و دروغهای تبلیغاتی تا چه اندازه برای جذب مشتری به کار میروند.
3ـ به فرزندتان اعتماد کنید
تا زمانی که بگویید: «بچه است هنوز، خودم میرم براش خرید میکنم» او هرگز راه و چاه خریدکردن را فرا نخواهد گرفت. اجازه دهید او هم مستقلا به خرید برود. از سوپر مارکت محلتان شروع کنید. این اولین مکانی است که میتوانید کودک یا نوجوانتان را به تنهایی برای خرید کردن به آنجا بفرستید.
· اولین گزینه همیشه بهترین گزینه نیست
الف: کالای موردنظر را به فرزندتان معرفی کنید؛ «من یک قوطی رب گوجه لازم دارم» از او بخواهید که رب گوجهها را با اسمها و برندهای متفاوت چک کند و اولین چیزی که به چشمش خورد یا مغازه دار پیشنهاد داد را نخرد.
· اطلاعات روی کالا را مطالعه کن
خریدکردن بدون توجه به اطلاعاتی که روی کالا درج شده، خریدی عاقلانه و کامل نیست. کلیه اطلاعات ممکن است در جایی به درد بخورد. از میزان کالری و مواد مصرفی استفاده شده در کالاهای خوردنی تا جنس محصول یا کشور ساخت.
· علامت استاندارد
فرزندتان را با علامت استاندارد آشنا کنید تا همیشه به خاطر داشته باشد که کالایی که علامت استاندارد ندارد را خریداری نکند.
· بررسی تاریخ تولید و انقضاء
این تاریخها در خرید کلیه کالاها خاصه محصولات خوراکی بسیار حائز اهمیت هستند. از فرزندتان بخواهید که به خوبی این تواریخ را بررسی کند و با حساب و کتاب دقیق بفهمد که چقدر برای مصرف آن زمان دارد. اگر تنها یک روز تا پایان تاریخ انقضای یک بسته پنیر مانده، مطمئنا گزینه مناسبی نیست چرا که یک بسته پنیر یک روزه مصرف نمیشود. به مسائلی از این دست دقت کند.
· هنگام محاسبه دقت کند
خیلی از ما به فروشنده سوپر مارکت محل و یا صندوقدار فروشگاه آنقدر اعتماد داریم که حتی یکبار هم لیست خرید را چک نمیکنیم که آیا حساب و کتاب درست است یا نه. این اشتباه است. هم خودتان و هم فرزندتان باید بدانید که در هر فاکتور خریدی ممکن است اشتباه رخ دهد. بنابراین از او بخواهید که حتما یک بار خودش قیمتها را بررسی کرده و جمع بزند و اگر اختلاف قیمتی ـ کم یا زیادـ وجود دارد آن را مطرح کند. اگر لیست خرید طولانی است، از کودک یا نوجوانتان بخواهید کالاهای مربوط به خودش را در فاکتور پیدا کند و قیمت آنها را چک کرده و به شما اطلاع دهد.
· باقیمانده را درست بشمار
به او گوشزد کنید که باید باقیمانده پولش را از فرشنده بگیرد و حتما آن را بشمارد. سهلانگاری در دریافت باقیمانده پول، دست و دلبازی نیست و دقت در میزان هزینهها، دریافت باقیمانده هرچند اندک و... نشان از خساست نیست و نباید کودک از آن خجالت بکشد.
4ـ پول تو جیبی را جدی بگیرید
فرزند شما برای اینکه بتواند خوب خریدکردن را فرا بگیرد، نیاز دارد که مقداری پول توجیبی از شما دریافت کند. اما خیلی واضح و روشن به او بگویید که این پول توجیبی برای خرید چه مواردی است. او باید بداند که لوازمالتحریر، شارژ موبایل، هزینه رفت و آمد و... را باید از پول تو جیبیاش بپردازد و تا پایان زمان مقرر چیزی دریافت نخواهد کرد. در این صورت او لازم است که حساب و کتاب کند. اگر کالایی را نیاز دارد به پس انداز فکر کند و چیزی را بدون نیاز واقعی خریداری نکند. تنها در این حالت میتوانید مدیریت مالی و پساندازکردن را برای کودک جدی کنید و به او بیاموزید. میتوانید برایش یک حساب بانکی بازکرده یا به رسم و سنت قدیم «قلک» به او هدیه دهید تا از پول تو جیبیاش کمی را کنار گذاشته و پس انداز کند.
5ـ رک و صریح باشد
به فرزندتان بیاموزید که خجالت کشیدن و رودربایستی را در خریدکردن کنار بگذارد و فریب لبخندها و وعدههای پوشالی فروشندگان را نخورد. بله ممکن است که فروشندهای با وعده «جا باز میکند» «با یک کفی کارت راه میافتد» کفشی را که اصلا مناسب پای شما نیست، یا دوستش ندارید به شما تحمیل کند. کودک شما باید بداند که حق انتخاب با اوست و کسی نمیتواند بابت انصراف از خرید احتمالی او را سرزنش کند. مهارت «نه» گفتن در این جا بسیار به درد خواهد خورد. کودک باید بداند که حق انتخاب دارد و میتواند «نه» بگوید بدون اینکه خجالت بکشد یا چیزی را از دست بدهد.
6ـ تحقیق در مورد کالا
تصور کنید که نوجوانتان برای خرید یک گوشی موبایل، یا لپتاپ و... به شما مراجعه کرده است، شما میتوانید به او بگویید که برود تحقیق کند و ببینید با توجه به هزینهای که در اختیارش قرار میدهید چه گزینههایی پیشروی او است و بهترین آن را انتخاب کند و دلایل انتخابش را هم توضیح دهد. از او بخواهید که خیلی خوب تحقیق کند و نظرات دیگرانی که از آن کالا استفاده کردهاند را بشنود و بعد تصمیم بگیرید. بیگدار به آب زدن در خریدکردن هم چنان نتیجه رضایتبخشی به دنبال ندارد.
7ـ خرید اینترنتی، فروشگاه اینترنتی
این روزها نوجوانان به خریدهای اینترنتی علاقه بیشتری نشان میدهند. راه و رسم خرید اینترنتی را به کودک و نوجوانتان آموزش دهید. به او بگویید که به هیچ وجه اطلاعات کارت بانکیاش را در شبکههای مجازی و... در اختیار دیگران قرار ندهد. از فروشگاههای مجازی معتبر خرید کند و به دنبال هر تبلیغاتی نرود. تبلیغات شبکههای اجتماعی را جدی نگیرید و در دام آنها نیفتد.