مریم کمالی نژاد
بهانهگیری کودکان برای به دست آوردن موبایل یا تبلت پدر و مادر صحنهای تکراری است. همهمان سراغ داریم کودکانی را که تبلت به دست در مهمانی، کلاس و حتی پارک حاضر میشوند و به جای بازیهای سنتی و بدو بدو و تاب و سرسره، سرشان روی بازیهای رایانهای است. تصویر کودکانی که صورتشان را فرو کردهاند رو تبلت یکی از بچهها و حسرت این وسیله هیجانانگیز و سحرآمیز را میخورند که دیگری دارد و آنها ندارند. بعد هم بهانهگیریها شروع میشود که چرا دختر خاله تبلت دارد اما من ندارم. چرا پسرعمه گوشی هوشمند موبایل دارد اما من ندارم. پدر و مادر هم میمانند که باید برای کودکشان که هنوز به بلوغ درست و حسابیای نرسیده این وسیله پرخطر را تهیه کنند یا نه، اگر امتناع کنند با حسرتهای کودکشان چطور کنار بیایند و اگر در برابر بهانههای کودک تسلیم شدند چطور این وسیله و فرزندشان را مدیریت کنند.
در ادامه به بررسی موضوع خرید گجتهای متنوع برای کودکان خواهیم پرداخت و دغدغههای والدین را بررسی کرده و راهکارهایی را ارائه خواهیم داد.
چشمانمان را باز کنیم
ظهور تکنولوژی در تمام عرصههای روابط انسانی، یک انقلاب محسوب میشود. در عرصه بازی و سرگرمی نیز نمیتوان آن را نادیده گرفت یا انکار کرد. چه بخواهیم چه نخواهیم، این وسیله برای کودک و نوجوان بسیار جذاب و هیجانانگیز است و روز به روز تعداد بچههایی که صاحب خوشحال یکی از آنها میشوند، زیادتر میشود. طبق تحقیقی که در سال 2010 انجام شده است 40 درصد کودکان 8 ساله و کوچکتر از تبلت و گوشی هوشمند استفاده میکنند و نرخ رشد این آمار حدود 10 درصد است که البته توجه داشته باشید این آمار مربوط به هفت سال قبل است و مطمئنا امروز این آمار رشد چشمگیری داشته است.
مسأله پیچیدهای نیست؟
برخی والدین مثل بقیه چالشهای تربیتی با خرید تبلت و گوشی هوشمند هم ساده برخورد میکنند. از نظر آنها چیزی برای نگرانی و توجه وجود ندارد و اتفاقا خیلی هم خوب است که کودک سمبل تجدد و پیشرفت را در دست داشته باشد و هرچه زودتر بتواند با آن کار کند، هر چه نباشد زبان امروز، زبان تکنولوژی است. زمانی هم که کودکشان با سرعت به کار کردن با تکنولوژی مسلط میشود ذوق زده شده و گمان میکنند خلاقیت او را به کار انداخته و باعث پیشرفتش شدهاند.
در طرف مقابل والدین سختگیری هستند که به هرنوع تکنولوژی به چشم دشمنان خانگی نگاه میکنند. دشمنانی که قرار است فرزند معصوم و چشم و گوش بسته آنها را به دام انواع فساد و تباهیها بکشاند و از تحصیل و پیشرفت باز دارد. این والدین آنقدر نسبت به تکنولوژی بدبین هستند که حاضر نمیشوند حتی به خواسته فرزندشان گوش بدهند چه رسد که آن را برآورده کنند.
هر دو حالت گفته شده افراط و تفریط در این زمینه محسوب میشود. بهتر است والدین قبل از هر چیزی بدانند که استفاده از تکنولوژی ناگزیر است و دیر یا زود فرزند شما آن را به دست خواهد آورد و لازم است به آن مسلط شود. آنچه ضروری است و غیرقابل اغماض نوع تربیت و برخورد شما با این چالش و مدیریت آن است. ما در ادامه به مزایا و معایب استفاده از تکنولوژی توسط کودکان خواهیم پرداخت که انتخاب و مدیریت آن را برای والدین کمیآسان میکند.
معایب رسانههای دیجیتال
فضای مجازی هیجانانگیزی که گجتها در اختیار کودکان قرار میدهند باعث میشود که آنها از زندگی حقیقی و فعالیتهای فیزیکی دور شوند.
بازیهایی رایانهای اثر عجیبی در تربیت کودک دارند. چنانچه اگر بازی، حاوی نکات غیراخلاقی یا خشونتآمیز باشد، اثر خود را بر کودک خواهد گذاشت.
استفاده افراطی از تکنولوژی خاصه در سنین پایین باعث ضعف گفتاری در کودکان میشود. کودکان که معمولا مشغول بازیهای غیرآموزشی با این گوشی موبایل یا تبلت هستند نمرات کلامی پایینتری کسب میکنند.
طبیعی است که در چنین شرایطی که کودک کمترین فعالیت فیزیکی را تجربه میکند، دچار چاقی و پرخوری نیز بشود و سلامت جسم او نیز به خطر بیفتد. چاقی منجر به دیابت، حملات قلبی و کوتاه شدن عمر میشود و طبق پژوهشهای انجام شده رابطه مستقیمی با استفاده از رسانههای دیجیتال دارد.
متأسفانه هیچ دستهبندی یا توجه به سن و ردهبندی سنی درباره محصولات رایانهای و دیجیتال در کشور ما وجود ندارد و نظارت خاصی هم بر آنها صورت نمیگیرد. به طور مثال نوجوان دوازده سیزده ساله میتواند در کلیه شبکههای اجتماعی عضو شده و فعالیت کند. شبکههای اجتماعی که بزرگسالان هیچ خط قرمزی برای ارتباطات و متنهایی که مینویسند قائل نیستند و ممکن است نوجوان را در معرض هر چیزی قرار بدهد.
پنهان کردن هویت در شبکههای اجتماعی نیز مسألهای است که باعث میشود نوجوان به خاطر نداشتن تجربه حضور در فضای مجازی، خوش باوری و عدم بلوغ عاطفی و اجتماعی به دام بیفتد.
سرطانزا بودن ابزارهای بی سیم نیز در سال 2016 توسط سازمان سلامت جهانی عنوان شده است و کودکان بیشتر در معرض آسیب هستند. خاصه کودکان زیر 2 سال.
اختلال در خواب و کاهش حافظه نیز یکی دیگر از مضرات استفاده بدون مدیریت از تبلت و موبایل است.
خوبی هم دارد؟
بله، استفاه از تکنولوژی قطعا خوبیهایی هم دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
مهمترین مسأله امکان آموزشی این وسایل است که میتواند در یادگیری کودکان نقش مهمی ایفا کند. انواع اپلیکیشن و بازیها کودکان را در مسیر آموزش و یادگیری میتوانند کمک کنند.
خیال پردازی. این مسألهای است عجیب که پژوهشگران به آن معتقدند و میگویند استفاده از تبلت در فرآیند یادگیری باعث میشود که کودکان از تخیل خود بهتر استفاه کنند.
امکان چند رسانهای بودن تبلت در کلاس درس به معلم و دانشآموز کمک ویژهای خواهد کرد. این که معلم میتواند به این وسیله همزمان هم متن، هم عکس و هم فیلم را در جریان یادگیری به کار ببرد، امکان مهمی است.
دسترسی سریع به فرزند. به وسیله تبلت میتوانید با روشهای مختلف از مکان کودک و وضعیت او با خبر شود.
بخریم یا نخریم؟
خریدن یا نخریدن گجت برای کودک، یک انتخاب شخصی است. مثل هر نوع تربیت دیگر. آنچه در بالا به آن اشاره کردیم جهت روشن کردن وضعیت پیش روی شماست. ما تنها میتوانیم یک نور کوچک روشن کنیم، تعیین تکلیف کردن برای والدین چیزی نیست که ما بخواهیم یا بتوانیم از پس آن بربیایم. اما با توجه به نکات گفته شده و مطالعه پژوهشهای مختلفی که در این زمینه انجام شده است میتوانیم چند پیشنهاد و توصیه به والدین عزیز بکنیم. از جمله این که:
تا دو سالگی کودک را به طور کلی از وسایل تکنولوژی و فناوریهای جدید دور کنید. حتی تلویزیون دیدن هم برای کودکان زیر دو سال توصیه نمیشود. چه رسد به استفاده از موبایل و تبلت و...
اگر تا قبل از دو سالگی او را از این جعبههای جادویی دور نگه دارید تا پنج سالگی کارتان راحتتر است و کمتر با بهانهگیری کودک روبه رو میشوید. تا پنج سالگی سعی کنید برای وقت گذرانی با کودک، پارک رفتن، ورزش و تفریح و فعالیت های فیزیکی او حسابی وقت بگذارید.
در حدود سالهای دبستان، از وسایل بازی دیگری مثل پلی استیشن که امکان ارتباط با دنیای اینترنت و شبکههای اجتماعی را ندارد استفاده کنید.
احتمال اینکه در سالهای هفت تا ده سالگی کودک به پدر و مادر برای خرید تبلت و گوشی فشار وارد آورد، زیاد است. روانشناسان میگویند تا ده سالگی سعی کنید فشارها را تحمل کنید و زیر بار خرید گوشی نروید.
با این حال نمیتوان یک حکم کلی برای همه خانوادهها صادر کرد. وضعیت کودکان، هوش، شرایط خانوادگی و... با هم فرق دارد.
پس از خرید موبایل
پس از خرید گوشی موبایل یا تبلت برای فرزندتان این نکات را مد نظر داشته باشید:
او را با وسیله جدیدش به حال خود و تنها در اتاقش رها نکنید.
امکان استفاده دائمی و گسترده از اینترنت را برای او فعال نگه ندارید.
از اپلیکیشنهای مدیریت کودکان بر روی گوشی خودتان استفاده کنید تا بتوانید فعالیتهای او را در اینترنت بررسی کنید.
زمان استفاده از تبلت را مشخص کنید. او باید بداند که هر چیزی قانون خودش را دارد و نمیتواند تمام وقت به بازی و سرگرمی با تبلت بگذراند. اجازه ندهید بیش از دو ساعت خودشان را درگیر بازی با آن کنند.
نیم ساعت قبل از اینکه زمانش تمام شود با مهربانی به او تذکر دهید که زمانش دارد تمام میشود و خودش این زمان را مدیریت کند.
زمان غذا خوردن و خوابیدن اجازه ندهید کودک با تبلت و گوشی خودش را مشغول کند.
برای نوجوان سقف خرید شارژ ماهیانه تعیین کنید تا هم مدیریت آن را بیاموزد هم ارتباطات مجازیاش را محدود کند. اینکه مدام نوجوان به پیامک زدن یا در شبکههای اجتماعی سرش گرم باشد اصلا به نفع او نیست.
اجازه استفاده از تبلت و گوشی در مدرسه را به کودک ندهید. هم حواسش را پرت میکند و هم آزادی عمل غیرضروری در اختیارش قرار میدهد.
آموزش ببینید و سعی کنید کمتر از فرزندتان درباره تکنولوژیها ندانید که او بتواند با راهای بسیار شما را دور بزند.